Z tego artykułu dowiesz się:
- Jak wygląda jarząb brekinia
- Jakie są gatunki i odmiany jarzębu brekinia
- Jak pielęgnować i przycinać jarząb brekinia
- Gdzie posadzić jarząb brekinia
Jarząb brekinia – pochodzenie
Pierwsze, co przychodzi do głowy, po usłyszeniu słowa „jarząb”, to wszystkim znana czerwona jarzębina. Tymczasem do kategorii jarzębów należy znacznie więcej gatunków i odmian o równie ciekawych walorach dekoracyjnych. Jednym z nich jest właśnie jarząb brekinia (łac. Sorbus torminalis).
Brekinia to drzewo, które należy do rodziny różowatych (Rosaceae). Wywodzi się ono z Europy, ale najwspanialsze okazy spotkać można m.in. w Azji Mniejszej czy na Kaukazie. W Polsce najdorodniejszy z jarzębów podlega całkowitej ochronie gatunkowej. Aby podziwiać dorodną brekinię w Polsce w warunkach naturalnych, trzeba odwiedzić Nadleśnictwo Jamy. Roślina kwitnie tam w drzewostanie usytuowanym na krawędzi wysoczyzny morenowej, przy styku z Doliną Kwidzyńską. Zachwyca swoim rozmiarem, dlatego z całą pewnością można ją nazwać cudem natury.
Brekinia w Polsce jest dość rzadko spotykana, dlatego leśnicy starają się odpowiednio dbać o jej naturalne środowisko. Dzięki temu wzrasta szansa na przetrwanie gatunku, który preferuje jednak południowo-wschodnie tereny. W Polsce przeważnie występuje on w krzyżówce. W lasach czy rezerwatach przyrody brekinie można dostrzec tylko na stanowiskach reliktowych, przeważnie na gruntach wapiennych, często w towarzystwie buka i grabu.
Jarząb brekinia – charakterystyka
Dojrzała brekinia osiąga wysokość do 25 m, a jej pierśnica z rozpostartymi konarami i zaokrągloną koroną wynosi od 60 do 100 cm. Korę drzewa łatwo rozpoznać, ponieważ jest ciemna i mocno popękana. Na gałęziach rosną duże liście składające się z trójkątnych i piłkowanych klap. W końcowej fazie wzrostu osiągają one maksymalnie do 10 cm długości. Liście rozwijają się wiosną i, co ciekawe, utrzymują się do późnej jesieni. Ich specyficzny kształt i sztywnośc sprawiają, że poruszane wiatrem wydaja charakterystyczny, brzęczący dżwięk. Kwiaty o filcowato owłosionych płatkach mają kolor biały.
Owoce brekinii kształtem przypominają elipsę. Są brunatne i jasno nakrapiane. Mierzą zwykle ok. 1,5 cm, a dojrzewają na przełomie października i listopada. Co istotne, owoce jarzębu brekinii są jadalne, a do tego zaskakująco smaczne. Dojrzałe można zajadać prosto z krzaczka. Popularność zyskują także pyszne nalewki i przetwory z ich dodatkiem. Niestety, jarząb brekinia owocuje po raz pierwszy dopiero po 15 latach od rozpoczęcia uprawy. Czekanie na pierwsze owoce wymaga więc wieloletniej cierpliwości.
Jarząb w ogrodzie – gatunki i ich krzyżówki
Oprócz opisanego wyżej gatunku jarzębia brekinii, w środowisku naturalnym w Polsce występują także inne jego odmiany. Najczęściej spotykane to:
- Jarząb mączny (Sorbus aria) to drzewo lub krzew z naturalną tendencją do wytwarzania wielu pni. Charakteryzuje się błyszczącymi liśćmi o jajowatym kształcie. Kwitnące w maju i czerwcu białe kwiaty są zebrane w wiechy. Jego owoce wyróżniają się żółto-czerwonym kolorem. Roślina ta osiąga od 3 do 15 m wzrostu;
- Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) występuje naturalnie na Pomorzu. Gatunek ten jest odporny na wszelkie zanieczyszczenia, toteż spotkać go można na terenie całego kraju. Nie wymaga specjalistycznej uprawy, więc nadaje się do hodowli w przydomowych ogródkach. Drzewo osiąga maksymalnie 15 m wysokości. W odróżnieniu od jego brata – jarzębu pospolitego, wytwarza pełniejsze liście o owalnym kształcie. Jego owoce pokazują się już we wrześniu i przybierają pomarańczowo-czerwoną barwę.
Do nietypowych jarzębów zalicza się także jarząb Arnolda (Sorbus arnoldiana), jarząb Koehnego (Sorbus koehneana), jarząb kaszmirski (Sorbus cashmeriana) i Sorbus gonggashanica. Ten pierwszy wypuszcza owoce o barwie jasnoróżowej, pozostałe z nich owocują na biało lub kremowo-biało.
Gatunki jarzębia występują także w krzyżówce. Każda z nich to inne drzewo liściaste. Krzyżówka jarzębia z gruszą (Krasavica) jest jedną z tych najciekawszych. Owoce tego krzewu są bardzo duże i mają soczysty pomarańczowy miąższ o słodko-kwaśnym, goryczkowym smaku. Można je jeść zarówno na świeżo, jak i po obróbce termicznej.
Drzewo nie ma specjalnych wymagań pielęgnacyjnych, ale trudno je pozyskać Fot. 123RF/PICSEL
Jarząb brekinia – uprawa, pielęgnacja i przycinanie
Drzewo, choć nie ma specjalnych wymagań uprawowych, jest dość trudno dostępne. Brekinie pochodzące ze szkółek leśnych bardzo szybko się aklimatyzują. Niestety, na szerszą skalę rozmnaża się je zaledwie od kilkunastu lat. Nie jest więc łatwo wejść w posiadanie tej rośliny. Co ważne, jej wygląd i specyfika pasują do założeń naturalistycznych i leśnych. W efekcie zyskała ona z czasem jeszcze większą wartość i jest poszukiwana przez więcej osób.
Jarzęby, gdy mają zapewnione odpowiednie warunki wzrostu, obficie kwitną i owocują szczególnie w miejscach słonecznych. Dobrze znoszą tereny umiarkowanie zacienione. Akceptują różne typy gleb, co więcej, zaskakująco dobrze przyjmują się na tych piaszczystych. Nie przepadają natomiast za gliniastym i podmokłym podłożem.
Jarzęby to gatunki, które mają bardzo dużą odporność na mróz, z tego względu nie wymagają dodatkowej osłony przed wiatrem, deszczem czy śniegiem.
Najlepszy termin do ich uprawy przypada na jesień. Październik i listopad to optymalna pora na ich sadzenie. Istnieją natomiast gatunki (te bardziej wrażliwe na ujemne temperatury), które powinno się uprawiać wyłącznie wiosną. Młode okazy są nieco bardziej wymagające, ale ogranicza się to jedynie do częstszego ich podlewania. Starsze rośliny, potrafią przetrwać bardzo długi czas bez kropli wody, dobrze więc znoszą długotrwałe susze.
Regularne cięcie w przypadku jarzębu brekinii nie jest konieczne – wykonuje się je stosunkowo rzadko. Polega ono na korygowaniu gałęzi z delikatnym formowaniem. W razie konieczności można też usunąć pędy uszkodzone, martwe lub wyrastające zbyt nisko na pniu.
Co ciekawe, jarzęby można sporadycznie nawozić – robi się to w celu intensywniejszego wzrostu, kwitnienia i owocowania. Stosuje się wówczas dostępne w sklepach ogrodniczych odżywki. Zaleca się także nawozy organiczne, np. obornik.
Jarząb to silne drzewko, odporne na choroby. Bardzo rzadko zdarza się, żeby brekinie były porażane przez parch lub zamieranie pędów, a także przez szkodniki np. przędziorki. Jak widać, uprawa tego gatunku nie przysparza większych problemów. Brzęk z powodzeniem urośnie na każdym podwórku.
Właściwości zdrowotne brekinii
Ciekawostką jest fakt, iż w dawnych czasach, brekinię sadzono w dość specyficznych miejscach, np. przy klasztorach. Mocno wierzono w jej lecznicze działanie, przez co owoce brekinii wykorzystywano w celach zdrowotnych. Jako że drzewo to jest dość rzadkim widokiem, owoce również nie są powszechnie dostępne i znane. Mimo to, dojrzałe owoce jarzębu brekinii są smaczne i wartościowe. Mają dużą zawartość witaminy C, garbniki, alkaloidy oraz śladowe ilości karotenoidów. W medycynie ludowej były tradycyjnym środkiem na kolki i zaparcia.
Brekinia – gdzie ją posadzić?
Przed zakupem konkretnej rośliny należy poznać jej wymagania glebowe, uprawowe i pielęgnacyjne. Nie jest to nic odkrywczego, ale takie „odrobienie pracy domowej” pozwala cieszyć się pięknym i zdrowym drzewem przez lata. W innym wypadku, choroby spowodowane nieprawidłowym nasłonecznieniem lub niepoprawnie dobraną glebą, dadzą o sobie znać.
Co zatem trzeba uwzględnić? Przede wszystkim warto pamiętać, że jarzęby są bardzo wartościowymi drzewami ozdobnymi i nie rosną zbyt wysokie. Z racji tego, że są lekkiej budowy, a ich korony przybierają imponujących rozmiarów, nie stanowią zagrożenia dla ludzi. W czasie silnych i gwałtownych burz, bez obaw można spacerować w ich pobliżu. Dlatego nadają się do uprawy przy wąskich uliczkach, a nawet przy blokach mieszkaniowych.
Przepiękne zielone alejki to marzenie każdego ogrodnika, a spacer pomiędzy nimi uwielbia każdy przechodzień. Prawdą jest, że alejki spacerowe obsadzone jarzębami wyglądają pięknie, dają wrażenie estetycznej, zadbanej przestrzeni miejskiej. Brekinie można posadzić wokół chodników czy obrzeży parków. Zachwycająco wyglądają przy mniej ruchliwych drogach np. rolniczych, które rzadziej osypuje się solą. Tam z pewnością przetrwają dłużej. Takie drzewa stanowią cenny element kulturowy, krajobrazowy i ekologiczny.